Laborant 2.0: dit zijn de vaardigheden: 

1. Meer denkwerk dan handwerk. Meer moderne technologie vraagt om meer technische vaardigheden. Het handwerk raakt daardoor wat op de achtergrond, of toch niet?
2. Data analyseren wordt een groter onderdeel van het takenpakket van de laborant. Die krijgt dus meer de rol van vertaler of tolk.
3. Breed opgeleid en dus breed inzetbaar. Bezuinigingen in het onderwijs vragen om versimpeling van inhoud. Dat leidt tot breed opgeleide laboranten. Is dat ook wel gewenst?
4. Samenwerking vraagt om social skills. Communicatie wordt op elk gebied belangrijker; ook in de laboratoriumbranche is er meer vraag naar sociaal kundige analisten.

Laboratoria maken een flinke ontwikkelingsslag op het gebied van onder meer automatiseringen en de toepassing van moderne technologieën. Wat betekent dit voor de vaardigheden van de labmedewerker? De sectie Laboratorium Technologie van FHI stelde die vraag aan Helga Walters, opleidingsmanager techniek bij Avans+, en aan Peter Kootstra, eigenaar en opleider bij Lab-Qacademy. Zij zien verschuivingen op een viertal gebieden.

1. Van handwerk naar denkwerk
Jarenlang bestond laboratoriumwerk vooral uit repetitieve handelingen. Die moesten nauwkeurig gedaan worden, want testresultaten moeten kwalitatief goed en reproduceerbaar zijn. Dat geldt nu nog, maar daarbij komen vaker robots in actie. Wat doet dat dan met de laborant?

Helga: “Er is een verschuiving van handwerk naar denkwerk. Het analytisch of probleemoplossend vermogen komt centraler te staan voor de labmedewerker. Taken en vaardigheden zoals validatie en doordenken over processen blijven over. Eigenlijk is er nog maar weinig herhalend werk te doen, want dat is overgenomen door apparaten.”

Peter: “De analist wordt steeds meer een operator. Het niveau van nauwkeurig handelen gaat daardoor verder omlaag, zodat er ook minder opleiding nodig is voor het repetitieve werk. De andere kant is dat analisten juist méér opleiding nodig hebben voor de vele gevraagde computervaardigheden.”

2. Van analist naar tolk
Het lijkt er dus op dat laboranten zich verplaatsen van de pipetteertafel naar het computerscherm. Daar zijn ze vooral bezig met data verwerken; als een soort tolk vertalen ze computer- naar mensentaal. Maar moeten ze ook de apparaten besturen en instellen?

Helga: “De automatisering gebeurt voornamelijk door ICT’ers; zij installeren de apparatuur en schrijven de besturingsprogramma's. De laboranten hebben een belangrijke rol in het beschrijven van de processen en het analyseren en controleren van de output van de apparatuur. De opleidingen focussen dus meer op werken met geavanceerde apparatuur en op rapportages maken vanuit de gegenereerde data.”

Peter: “Eerst stond alles op papier, nu in computers. Gelukkig voor de analisten hoeven ze de machines niet aan te sturen. Zij nemen meer de rol van kwaliteitscontroleur op zich: dubbelchecken of de machines het werk nauwkeurig gedaan hebben. Fouten komen natuurlijk nog steeds voor, ook bij apparaten. Dat betekent dat de basiskennis van chemie en chromatografie goed moet zijn, zodat fouten herkend worden en het instrument geen ‘black box’ is voor de analist.”

3. Van gespecialiseerd naar breed opgeleid
In het onderwijs zien we een grote trend in alle vakgebieden: meer breed opgeleide mensen in plaats van gespecialiseerde professionals, ook vanwege bezuinigingen, waardoor we kritischer zijn op wat we wel en niet in het onderwijsprogramma houden. Wat betekent dit voor het lab?

Helga: “De basisvaardigheden van de laborant blijven altijd een groot aspect van het labwerk. Maar de praktijk leert ons dat denkwerk, validatie van methodes en probleemoplossend vermogen in de toekomst ook belangrijker worden. Het is dus goed dat de opleiding breder wordt, maar dat moet niet ten koste gaan van andere vaardigheden.”

Peter: “We willen te snel, te veel. Tegelijkertijd bezuinigt het onderwijs. Dat merk je aan de kwaliteit van laboratoria. Met mijn dertig jaar ervaring als auditor voor verschillende accreditatie-instellingen zie ik die kwaliteit de laatste jaren dalen. We moeten niet bezuinigen op basisvaardigheden zoals nauwkeurig pipetteren en prepareren.”

4. Van individueel naar samenwerken
Communicatie en sociale vaardigheden staan in het onderwijs vaker centraal. Geldt dat ook voor het laboratoriumonderwijs?

Helga: “Sociale vaardigheden worden als je het mij vraagt zeker belangrijker in het labwerk. Analisten werken meer samen met ICT’ers, die de apparatuur installeren en besturen, en moeten goed met hen communiceren. Ook doen meer laboranten projectmanagement.

Peter: “Ik zie weinig aandacht voor internationalisering. Veel labs zitten nog steeds in de eigen bubbel. Er zijn natuurlijk wel steeds meer grote organisaties die kleine labs overnemen. Ik betwijfel of de mensen op de werkvloer daar echt iets van merken. Misschien alleen dat zaken centraler geregeld zijn en ze minder grip hebben op de eigen processen.”

Het ene lab is het andere niet
Dat er grote verschuivingen zijn binnen het labwerk is duidelijk, ook dat dat invloed heeft op de vaardigheden van de laborant. Maar het ene lab is het andere niet. Generaliseren we en vergeten we daardoor dat de verschillen ook groot zijn?

Helga: “In sommige laboratoria staat de automatisering nog in de kinderschoenen. Welke vaardigheden je nodig hebt, is dus sterk afhankelijk van het lab waarin je werkt. Niet elk lab heeft een grote analysestraat; soms is er nog veel handwerk te doen. Dat moeten we niet vergeten.”

Peter: “Laboratoria verschillen onderling enorm. In een routinelab is het handwerk nog dagelijkse kost, terwijl een geautomatiseerd lab om meer analysevaardigheden vraagt. Er zijn ook labs die nog niet geautomatiseerd zijn, en waarschijnlijk ook niet worden. Bijvoorbeeld labs waar auto’s worden getest op veiligheid, of forensische labs. Daar blijft mensenwerk gewoon de standaard.”

De foto van de fluorescerende embryonale hand van een reuzengekko uit Madagaskar is de winnaar geworden van de 48-ste Nikon Small World Photo Microscopy Competition. De foto is gemaakt door Grigorii Timin, die werkt bij de groep van Michel Milinkovitch van de Universiteit van Genève. Grigorii combineerde imagingtechnologie met artistieke creativiteit en maakte hiervoor gebruik van hoge-resolutie microscopie en image stitching, waarbij honderden beeldopnamen zijn samengevoegd. De monstervoorbewerking vormde hierbij een extra uitdaging, waarbij de onderzoeker er middels fluorescerente kleuring en tissue clearing er in slaagde om de hele embryonale hand vast te leggen met een confocale microscoop.

“Deze embryonale hand is ongeveer 3 mm lang, wat een enorm monster is voor hoge-resolutie microscopie”, zegt Grigorii. “De scan bestaat uit 300 tiles, die elk ongeveer 250 optische secties bevatten, wat resulteert in meer dan twee dagen acquisitie en ongeveer 200 GB aan gegevens.” Het eindresultaat geeft een kijkje in de verborgen schoonheid en complexiteit van de gekko, waarbij de zenuwen in een cyaankleur worden belicht en de botten, pezen, ligamenten, huid en bloedcellen in een reeks warmere kleuren.

De tweede plaats werd toegekend aan Caleb Dawson voor zijn afbeelding van borstweefsel waarop contractiele myo-epitheelcellen rond melkproducerende alveoli zijn gewikkeld. De bewerking van de myo-epitheelcellen nam een week in beslag. Ze werden gekleurd met meerdere fluorescerende kleurstoffen en vastgelegd met een confocale microscoop.

De derde plaats werd behaald door Satu Paavonsalo en Sinem Karaman voor hun foto van bloedvatnetwerken in de darm van een volwassen muis.

Naast deze drie winnaars kwam Nikon Small World nog tot eervolle vermeldingen van 89 foto's uit de duizenden inzendingen van wetenschappers en kunstenaars van over de hele wereld.

De ontwikkeling van een van de belangrijkste technieken in de moleculaire biologie, de PCR, gaat continu door. Het laatste decennium is de digital droplet PCR, oftewel digitale PCR, aan het spectrum van mogelijkheden toegevoegd. Deze absoluut kwantitatieve PCR-gebaseerde methode die –je meet feitelijk moleculen– kent zeer specifieke toepassingen kent. Zo kun je low copy numbers aantonen, allelische discriminatie snel uitvoeren en naar epigenetica kijken.

In deze eendaagse workshop, die is bedoeld voor laboratoriummedewerkers met hbo werk- en denkniveau, leer je in welke situatie digitale PCR wordt toegepast, hoe je een digitale PCR uitvoert en de principes achter de methode.

Cursusdata zijn 23 januari 2023 en 27 maart 2023.

De 23ste editie van Laborama vindt plaats op donderdag 16 en vrijdag 17 maart 2023 in Paleis 3 van Brussels Expo. Naast de fysieke vakbeurs staan er een tweedaags congres met interessante gastsprekers en een exclusief netwerkevenement op de planning.

De volgende LabAutomation staat gepland voor 21 maart 2023, bij 1931 Congrescentrum Brabanthallen in Den Bosch.

Tijdens het LabAutomation event krijg je inzicht in hardware-, software- en robotiseringsoplossingen voor je laboratorium. Zowel tijdens het uitgebreide lezingenprogramma, als op de informatiemarkt.

LabNL 2023 wordt gehouden van 26 tot en met 28 september 2023 in de Jaarbeurs Utrecht. Je vindt hier informatie over de nieuwste technologieën, oplossingen en tools voor het laboratorium. De deelnemende exposanten informeren je tijdens LabNL over de laatste innovaties en producten. Een nog nader in te vullen conferentieprogramma behandelt thema’s die van belang zijn voor iedere labmedewerker. Denk aan laboptimalisatie, detectie- en scheidingstechnieken en innovaties in de life sciences.